Alice: een moderne messias?

Wel eens het interieur van je woning in de spiegel bekeken? Ziet er behoorlijk anders uit en het biedt een nieuwe, afwijkende blik op je eigen bekende wereld. Een nieuwe wereld die je ook kunt bezoeken als je je ogen sluit. Je eigen brein is tenslotte tot de meest bizarre fantasieën in staat. En mocht je ook daar geen inspiratie uit kunnen halen dan zijn er de drugs nog altijd.

Lewis Carroll (Charles Lutwidge Dodgson) was hier een meester in. LSD, de drug en vooral de gevolgen ervan, waarmee zijn bekendste verhaal, Alice in Wonderland, vaak wordt geassocieerd, was er nog niet in de tijd dat hij het schreef. Wel scheen de man last te hebben van zware migraine aanvallen en bijbehorende hallucinaties. Bewust of niet, het overbekende verhaal van Alice is sinds zijn verschijning in 1865 het ultieme verhaal over het vluchten naar een andere realiteit. Het boek, dat oorspronkelijk ‘Alice’s Adventures in Wonderland’ heet, en diens opvolger, Through the Looking-Glass (1871), zijn wereldberoemde meesterwerken en staan aan de basis van de populaire cultuur in de moderne westerse maatschappij. Zonder Alice geen Matrix films van de Wachowski broers, ‘I Am the Walrus’ van The Beatles, de spannende verhaallijn in Lost of schilderijen van Salvador Dali.

Illustratie van John Tenniel uit Alice’s Adventures in Wonderland

Het Alice-verhaal van Carroll is gebaseerd op een écht meisje die Alice Lidell heette. De schrijver maakte op een middag een boottocht met de 10-jarige Alice en twee andere meisjes (toen kon dat nog) aan wie hij een verhaaltje vertelde om de tijd te doden. De meisjes vonden het prachtig en Carroll schreef het allemaal op. Het boek werd later voorzien van de onsterfelijke en nog immer schitterende illustraties van John Tenniel. Vanaf het begin werd Alice een immens succes. Het vervolg (letterlijk een spiegelbeeld van het eerste deel) verkocht zelfs nog beter. Inmiddels is het verhaal in 125 talen vertaald en bestaan er over de honderd verschillende edities van het boek, die vaak bestaan uit een bundeling van de twee verhalen. Carroll is na Shakespeare de meest geciteerde auteur.

Disney’s Alice
In 1951 verscheen de Disney-animatie Alice in Wonderland. De film maakte van Alice het knappe blonde meisje in blauwe jurk met wit schort, zoals velen haar nog altijd zien en gaf in feite het startschot voor Alice als cultureel icoon en het verhaal (met elementen uit beide boeken) fungeerde als fundament voor alle mogelijke uitingen in de media, zoals muziek, schilderkunst, opera, toneel, games, ballet, televisie en film. En dit terwijl de animatiefilm eigenlijk oude koek was. Het verhaal was reeds drie maal eerder verfilmd, in 1903, 1933 en 1951.

Acht maal Alice in een verfilming. Van links naar rechts, van boven naar onder:
1903, 1933, 1951, 1972, 1976, 1985, 1988, 1991

Alice als cultureel icoon
Vanaf 1951 ging het hard met het kleine meisje. Net als in het verhaal groeide haar status als kool. Na de Disney verfilming volgden niet minder dan tien films gebaseerd op Carrolls boeken. Noemenswaardig zijn de soft-pornografische musical verfilming uit 1976, de versie uit 1985 met Sammy Davis Jr. als rups (caterpillar) en de 1988 versie van de Tsjechische animator Jan Svankmajer. In de hoogtijdagen van de flowerpower komt de Amerikaanse band Jefferson Airplane met het nummer ‘White Rabbit’ (1967) waarin niet alleen Alice bij naam wordt genoemd, maar ook de dormouse, de caterpillar, the Red Queen en the White Knight. Het nummer is een ode aan Carrolls verhaal, maar ook een sneer naar de moeders die lieflijk voorlezen uit Alice die van alles inneemt dat haar voorkomen en visie beïnvloed en dan verbaasd zijn dat hun kinderen later ook naar geestverruimende middelen grijpen. Het lied dat overduidelijk over drugsgebruik gaat, kwam probleemloos door de censuur van de radio. Feed your head!

MP3: Jefferson Airplane – White Rabbit
[audio:http://www.mennomail.nl/audio/Jefferson_Airplane_White_Rabbit.mp3]

Down the rabbit-hole
Witte konijntjes met haast, de rabbit-hole, het malle theeclubje, de pijprokende rups, de walrus en de timmerman, de spiegel als entree, het oplossen van raadsels en puzzels, het levende kaartenspel en schaakspel, de egg-man. De invloed van Alice in Wonderland is onherroepelijk en onvermijdbaar aanwezig in alle facetten van onze samenleving. Het vormt de basis voor ontelbaar veel films, muziek en literatuur. Het is simpelweg overal en begint zo langzamerhand de bijbelse referenties naar de kroon te steken. Alice als concurrent voor Jezus; het moet niet gekker worden.
Als er honderden, zo niet duizenden werken op je boeken zijn geïnspireerd, er een syndroom naar jouw creatie is vernoemd, filosofen Alice’s woorden citeren, het ‘lolita-complex’ terug is te voeren naar Alice en ‘down the rabbit-hole’ een ingeburgerde term is geworden voor heroïne in je ader spuiten, ja, dan heb je wel een indruk achtergelaten.

Hihi: KES

Er wordt vaak beweerd dat Caroll zelf een fervent opiumgebruiker was, wat wellicht zijn vreemde fantasieën verklaard. Maar zoals gezegd kunnen het ook zijn migraine aanvallen zijn geweest. Ook worden er vraagtekens gezet bij zijn fascinatie voor kinderen. Het ging zelfs zo ver dat hij graag naaktfoto’s van kleine meisjes maakte. Daar kwam wijlen Wacko Jacko niet mee weg. Hoe dan ook, om een verhaal als Alice te schrijven moet je ook wel een beetje een verdraaide geest hebben. Carroll stond in elk geval bekend als groot liefhebber van surrealisme en het onderbewuste. Eén iemand moet de eerste zijn en dat wordt hem in grote dank afgenomen.

Invloeden
Want zonder Alice geen Matrix (1999) waarin Neo het witte konijn volgt, net als Donnie Darko (2001) overigens. Die valt ook in slaap voordat hij achter een man in konijnenpak aansjokt. En wat dacht je van ‘Lost’, waarvan de vierde aflevering van seizoen 1 zelfs ‘White Rabbit’ heet en de laatste van het derde seizoen ‘Through the Looking-Glass’. De eerste Resident Evil film (2002) is zelfs helemaal gebaseerd op Alice. Niet voor niets draagt de hoofdpersoon haar naam, wordt het T-virus getest op een wit konijn, bieden spiegels de toegang tot een ondergronds lab, kijkt een personage telkens op zijn horloge (net als het konijn) en heet de grote vijand ‘Red Queen’ die Alice aanspoort om iemand te onthoofden (“off with her head!”). En zo zijn er meer films die Alice als basis hebben: Labyrinth (1986), Spirited Away (2001), Mirrormask (2005), Pan’s Labyrinth (2006) gaan allemaal over een jong meisje in een fantasiewereld die puzzels moet oplossen en/of opdrachten uitvoeren.

Sarah in Muppetland. Jennifer Connelly en David Bowie in ‘Labyrinth’.

In de popmuziek zijn Alice’s invloeden ook ontelbaar. Beatle John Lennon was een groot fan van het verhaal en baseerde ‘I Am the Walrus’ (1967) er op. Het was ook niet toevallig dat hij later in New York vlakbij Central Park ging wonen waar bronzen beelden van talloze Alice-karakters staan.

Alice in Central Park

Ook staat Carroll op de cover van het album ‘Sgt. Pepper’s Lonely Hearts Club Band’ (1967). Het is ook niet moeilijk te gissen waar de band Alice in Chains hun naam vandaan heeft. Marilyn Manson noemde een van zijn albums ‘Eat me, drink me’ (2007) naar de cake en drank die Alice inneemt en is bezig met een film gebaseerd op het leven van Lewis Carroll (klikkerdeklik). En laten we vooral Tom Waits niet vergeten, die een heel album opnam, Alice (2002), met nummers voor een toneelbewerking van Alice. De mooiste videoclip geïnspireerd op Alice is toch wel die van Tom Petty: ‘Don’t come around here no more’ (1982), welke een doodenge ’tea-party’ laat zien:

In 2000 verscheen een computergame getiteld American McGee’s Alice, een horrorvariant op het Alice verhaal, welke in de pijplijn zit voor een filmvariant. Een prachtig stripboek is Alice in Sunderland van Bryan Talbot en de Franse tekenaar Gotlib verstripte het verhaal ook, waarin hij Barbarella (1968) vermengt met Alice. Barbaralice werd nogal een erotisch getint verhaal. Enfin, ik kan nog wel even doorgaan. Een overzicht van Alice in de media is hier te vinden.

Vlnr. promotie-illustratie voor American McGee’s Alice, een volwassen Alice
wordt bruut genomen door de onzichtbare kat in Gotlib’s Barbaralice, cover van Alice in Sunderland

Alice als cultureel fenomeen
Hoe je het ook wendt of keert, Alice is alom geïntrigeerd in alle culturele facetten van onze maatschappij. Het verhaal van Lewis Carroll en de tientallen karakters, citaten en symboliek is gewoon goed geworden en niet meer weg te denken in onze westerse manier van denken. Het is al zo ver dat als je een wit konijn in een film ziet, je automatisch een link legt met het Alice verhaal, waardoor de tekst een diepere betekenis krijgt. Net als verwijzingen naar het het oude en nieuwe testament alom aanwezig zijn in onze samenleving (jeetje = verbastering van Jezus), wordt ook Alice je onbewust door de strot gedrukt. Daarom pleit ik ervoor dat het basisonderwijs, naast bijbelstudie, ook Alice-studie doceert op school. Op z’n minst is het verplichte kost voor een kleuter. Alice als nieuwe messias. Dat zie ik Harry Mullisch nog niet bereiken.

Tot slot een fraaie link naar het originele handgeschreven én geïllustreerde Alice boek van Lewis Carroll himself.

Trailer Alice in Wonderland (2010)

Het was een tijd niet duidelijk of Tim Burtons Alice in Wonderland in Nederland in de bioscoop te zien zal zijn. Inmiddels hebben alle bioscopen hun boycot opgegeven en draait de film vanaf 10 maart.

Dit artikel schreef ik op 18 februari 2008 op deze site en op 25 februari 2010 als bijgewerkte versie voor Eeuwig Weekend. Beide versies zijn nu up-to-date